Hayır, bu yazı Rus kadınları ile ilgili değil. Bu yazımda söz edeceğim bayan (баян), 1907 yılında ilk Pyotr Sterligov tarafından yapılmış bir çeşit Rus kromatik akordeon. Piyanonun tuşlarına değil, düğmeli tuşlara sahip.
Bu akordeonun adı 9. veya 10. yüzyılda (kimi kaynaklarda 11. yüzyılda) yaşamış halk ozanı ve müzisyen Boyan’dan geliyor. Bayan kelimesi başta modern bayanın atası sayılabilecek Rus garmonundan söz ederken kullanılıyordu. Enstrüman zamanla gelişti ve sağ ele gelen üç sıra tuş beşe yükselerek bugünkü formunu aldı.
Rus garmonu demişken, değişik türdeki Rus garmonları da sayalım: Tula garmonu (тульская гармонь), Hromka (хромка), Vyatka garmonu (вятская гармонь), Saratov garmonu (саратовская гармонь) ve Livenka (ливенка). Bu garmonlar yapıldıkları yerlerden alıyor isimlerini.
Batı Avrupa’daki yamuk veya külah şekilli akordeonların aksine, dikdörtgen şeklinde bir körük yapısına sahiptir. Tutuş bakımından diğer tür akordeonlara göre daha rahat olsa da yapı itibari ile kırılgandırlar ve akort etmesi zordur.
1700’lerin ortasında Johann Wilde şeng denilen Çin’de ortaya çıkmış nefesli çalgıyı Sankt Petersburg’daki Hanedanlığa çalarak bu müzik aletini popülerleştirdi. 1770’lerden 1790’lara kadar Christian Gottlieb Kratzenstein, Franz Kirsnik ve Georg Joseph Vogler ilk defa ağızlık gerektirmeyen bir müzik aleti yapmak istiyorlardı. 1830’larda Tula adlı şehirde akordeonların seri üretimine başlandı . Vyatskaya’da 1940’larda ilk kromatik akordeon yapıldı. Tekrar Tula’da 1970 yılında Rus müzisyen Nikolay Beloborodov tarafından üç sıraları düğmeli kromatik akordeon yapıldı. 1927’de bayanın öğretimi için ilk Kiev’de konservatuvar müfredatı geliştirildi. 1937’de Rubtsov ve T. Sotnikov bugüne dek bayan için yazılmış ilk iki konçertoyu ortaya çıkardı.
Uluslararası akordeon yarışmalarında kupalara doymayan Sovyet Rusyası’nda eğitime büyük önem veriliyordu; sırf zengin kesim değil herkes kaliteli eğitimi hak ediyordu. Bu Sovyet okul sisteminde anaokullarından tutun üniversite ve konservatuvarlara kadar eğitim ücretsizdi. Çocuklar için müzik eğitimi olmazsa olmaz görülüyordu ve olağanüstü başarı gösteren çocuklar profesyonel müzik eğitimi almaya teşvik ediliyorlardı. 1970’te Sovyetler Birliği’nde 3649 ana müzikokulu (3-6 yaş arası), 35 ortaokul (7-17 yaş arası), 24 konservatuvar (18-22 yaş arası), yetişkinler için 1210 müzik okulu ve 206 müzik üniversitesi vardı. Bazen batıda gördüğümüz “paran yoksa okuyamazsın” durumu Sovyetler Birliği’nde geçerli değildi.
Köylerde, halk müziğinde kullanılan önemli bir müzik aleti olarak hiçbir zaman bayana burun kıvrılmadı, tam tersi bayan her zaman düğünlerde, danslarda ön sırayı alan, Rus millî kimliğine yerleşen bir müzik aleti oldu. Piyano, harmonyum (küçük org), org ve piyano-akordeonu çok batılı, burjuva işi görüldü.
Günümüzün ünlü bayancılardan Viktor A. Romanko, Viktor Fyodoroviç Gridin, Fridrih R. Lips, Vladimir Besfamilnov ve İgor B. Zavadski’nin bayanını dinlemeyi ihmal etmeyin; kendinizi başka bir dünyada bulacaksınız.
Sevgiyle, bayanla kalın.
Not: Fotoğraftaki Ukrayna'dan Nina Triteniçenko'dır.
Photo credit: barynya.com
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder